Spreken in het openbaar, leer hoe je voor een groep spreekt

Als jonge jongen stotterde ik. Dat stotteren was altijd aanwezig. Hoewel ik er nooit mee ben gepest,  beïnvloedde het vaak mijn humeur. Spreekbeurten waren helemaal een ramp, die moest ik fluisteren of zingen, dat niveau. Dus fluisterde ik over het wel en wee van de Indianen of hief ik een gepassioneerd lied aan over de slag om Stalingrad. 

Nu klinkt dit misschien grappig, maar dergelijke ervaringen traumatiseren. Later in mijn leven, als ik moest spreken voor een groep, kwamen die trauma’s weer naar boven. Bij iedere gelegenheid, zelfs bij een simpel voorstelrondje, kreeg ik weer hartkloppingen, een droge mond, misselijkheid, knikkende knieen, kortom: totale paniek. Mijn angst voor spreken in het openbaar zat in iedere vezel van mijn lijf opgeslagen.

Nu hoef je niet te hebben gestotterd om spreekangst te hebben. Sterker nog, spreken in het openbaar is een van de meest voorkomende en diep gevoelde angsten die er bestaan. Bijna iedereen heeft er in meer of mindere mate last van. Iemand die zonder blikken of blozen volle zalen toespreekt is de grote uitzondering. Hoe komt het eigenlijk dat zoveel mensen het doodeng vinden om te spreken voor publiek? Het antwoord vinden we in een ver verleden, liefst 500 miljoen jaar, toen mensen nog reptielen waren….

Waar komt spreekangst vandaan?

Gaan we terug naar de vroege ontwikkeling van de mens, dan is spreekangst eigenlijk heel goed te verklaren. In de loop van miljoenen jaren zijn wij als mens ontwikkeld tot wie we nu zijn: weldenkende, rationele wezens. Althans, dat denken we. In werkelijkheid laten we ons leiden door tal van primitieve driften en emoties, 95% van de beslissingen die we dagelijks nemen worden gestuurd door ons onderbewustzijn. Als je het zo bekijkt doen we het eigenlijk nog best aardig, als soort. Maar dat terzijde.

Hoe zit het nou precies met die hersenen van ons?
Het gedeelte van onze hersenen dat verantwoordelijk is voor ons handelen en denken kunnen we grofweg opdelen in drie stukken.

1. Het reptielenbrein of hersenstam > binnenste gedeelte van de hersenen.
2. Het zoogdierenbrein of Limbisch systeem > zit om het reptielenbrein gevouwen
3. Het mensenbrein of neocortex > de buitenste schil, deze zit om het zoogdierenbrein gevouwen

Het reptielenbrein is met 500 miljoen jaar verreweg het oudste gedeelte van de drie hersengebieden. (Verdere verdieping vind je hier). Het is een instinctief, reflexmatig en onbewust brein dat zorgdraagt voor primitieve maar oh zo belangrijke instincten als overleven, voortplanting, stress en angst. Gebeuren er geen gekke dingen, dan is het reptielenbrein in rust. Schrikken we ergens van en dreigt er gevaar dan slaat het reptielenbrein alarm en schieten we in een Fight (vechten), Flight (vluchten), Freeze (bevriezen) of Fawn (meepraten of lijmen) modus. Adrenaline spuit door ons lichaam en hartslag en ademhaling schieten omhoog. Dit gaat razendsnel en, zoals gezegd, geheel onbewust. Als er serieus gevaar dreigt, heb je niet de luxe om de situatie eens even rustig te ‘lezen’.  

Het zoogdierenbrein of Limbisch systeem is veel jonger, zo’n 200 miljoen jaar, en zit complexer in elkaar. Het lymbische systeem zorgt voor emotie, sociaal gedrag en motivatie. Ook het zoogdierenbrein maakt deel uit van ons onderbewustzijn. 

Om het limbisch systeem ligt de neocortex, oftewel het mensenbrein. Met slechts een miljoen jaar is de neocortex nog piepjong en stuurt zaken als intellect, taal en ratio. Het mensenbrein maakt ons, de naam zegt het al: mens.   

Reuze interessant allemaal, maar wat heeft dit in hemelsnaam met spreekangst te maken? Nou, alles. 

Het reptielenbrein dicteert 

Om de relatie tussen onze hersenen en spreekangst te begrijpen, zijn een paar inzichten cruciaal. Ten eerste, het reptielenbrein staat 24/7 ‘aan’, is een miljoen keer zo snel als het mensenbrein en wordt gedreven door evolutionaire basisbehoeften. Het reptielenbrein vertoeft uiteraard het liefst in z’n comfortzone –wie niet?-, want dat bespaart energie. Maar dreigt er gevaar, dan schiet de hersenstam direct en overweldigend in actie.  

Punt twee gaat over die comfortzone. Want was is spreken voor groepen nou precies helemaal niet? Inderdaad: comfortabel! Niets is kwetsbaarder dan alleen voor een grote groep staan. Alle aandacht op je gericht, al die priemende ogen, je rug meestal niet gedekt, veel liever zou je wegduiken en comfortabel de leider volgen. Maar je staat er helemaal alleen voor, en je reptielenbrein ‘schreeuwt’ gevaar! Dus: hartslag en ademhaling gaan omhoog, adrenaline spuit door je lijf en je bent klaar om te vechten, vluchten of verstijven. Dit is de spanning die de meeste mensen voelen als ze het podium op moeten; fysiologisch allemaal goed verklaarbaar.
Het model van de drie over elkaar gevouwen hersencomponenten is wellicht wat simplistisch – het brein werkt als één geheel-, toch helpt het te begrijpen hoe ons basale overlevingsinstinct meer complexe denkprocessen kan overstemmen.

Samenvattend, gaan we voor een groep staan, dan ervaart ons reptielenbrein dit als acuut gevaar. Omdat het reptielenbrein een miljoen keer sneller reageert dan ons mensenbrein, krijgen we niet de kans om het gevaar te analyseren en relativeren. Daarom schiet ons lijf in een stressmodus. Op een podium noemen zo’n stressmodus spreekangst. 

Liever dood dan spreken voor publiek

Sommige mensen zeggen: “Ik ga nog liever dood dan dat ik moet spreken voor publiek”. Dit lijkt misschien overdreven, maar nu weten we dat angst voor spreken in het openbaar een serieuze zaak is. Spreken voor publiek voelt voor sommigen alsof iemand met een mes op hen af komt rennen; ons lichaam reageert namelijk precies hetzelfde: gevaar! Daar hoef je dus geeneens je hele leven voor gestotterd te hebben.  

Door deze fysiologische reactie stapelen veel mensen, stotterend of niet, in de loop van hun leven de ene negatieve spreekervaring op de andere. Brein en lijf hebben een robuust oer-geheugen, iedere keer als iemand in een dergelijke situatie terecht komt, schiet deze persoon direct weer in de stress. Begrijpelijk allemaal, maar hinderlijk en vaak limiterend.

Goed nieuws: spreken kun je leren (Spreken in het openbaar cursus)

Het goede nieuws is dat spreekangst goed ‘te behandelen’ is. Doormiddel van een goede Spreken in het openbaar cursus kun je je mensenbrein trainen om de controle over het spreken terug te pakken. Angst verminderen begint met kennis over de achterliggende oorzaken van spreekangst. Vervolgens vervangt de cursus negatieve en beperkende denkbeelden door nieuwe inzichten en positieve ervaringen. Tegelijkertijd leer je middels storytelling je verhaal aantrekkelijk te maken. Ook leer je stem, lijf en podium optimaal te gebruiken. Zo transformeert spreken voor publiek van een bijna doodervaring in een fantastische belevenis waar je als mens van groeit en waar je trots op kan zijn. 

Vroeger stotterde ik en kon ik in de klas geen woord uitbrengen. De cursus ‘Spreekangst wordt stemkracht’ heeft mijn leven radicaal veranderd. Wat ik nooit had durven dromen is werkelijkheid geworden. Ik heb van spreken mijn beroep gemaakt en geef nu zelf trainingen. Er gaat bovendien geen bruiloft voorbij zonder dat ik de menigte vol overgave toespreek. De training ‘Spreekangst wordt Stemkracht’ heeft mij zo ontzettend veel gebracht. Dat gun ik iedereen. Veel succes.

Aren van Muijen

Trainer Speechen.nl

Veelgestelde vragen